1/ Khái niệm du lịch đen tối

"Dark tourism" kể từ khi xuất hiện vào năm 1996 bởi Lennon và Foley - hai học giả tại Đại học Glasgow Caledonian khi họ đang khám phá về việc du lịch tại những địa điểm gắn với những vụ thảm sát chết chóc. Dịch ra nghĩa tiếng Việt thì "Dark tourism" có thể tạm dịch thành một số nghĩa như du lịch đen, du lịch đen tối, du lịch u ám, du lịch u tối, du lịch tưởng niệm, ... Trong bài viết này xin được dùng nghĩa dịch tạm là du lịch đen tối. 

“Dark tourism” cũng đã được nhiều học giả tìm hiểu, nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau. Tiến sĩ Philip Stone, sáng lập Viện nghiên cứu du lịch Đen (Institute of Dark Tourism Research - iDTR) tại Đại học Central Lancashire ở Anh cho biết du lịch đen tối chủ yếu xoay quanh hoạt động tưởng niệm những người đã khuất thông qua bảo tàng, triển lãm, đài tưởng niệm và các di tích, địa điểm lịch sử. Một số địa điểm nổi tiếng của loại hình này có thể kể đến Di tích diệt chủng Tuol Sleng ở Campuchia - một nhà tù khét tiếng dưới thời Khmer Đỏ; Hiroshima và Nagasaki - nơi hứng chịu hai quả bom nguyên tử vào năm 1945; rừng tự sát Aokigahara; đảo Hashima - thành phố ma bị bỏ hoang sau sự sụp đổ của ngành công nghiệp than Nhật Bản.

Du lịch đen tối có thể được định nghĩa là hình thức khám phá những địa điểm mà tại đó đã hoặc đang diễn ra những bí ẩn, sự kiện đen tối. Nó có thể bao gồm các khu vực chiến dịch khốc liệt, các khu vực trải qua sự tàn phá nặng nề của thảm họa thiên nhiên, nơi từng chứng kiến những tội ác lịch sử của loài người hoặc diễn ra các sự kiện rùng rợn đi vào huyền thoại.

2/ Một số đặc điểm của du lịch đen tối

+ Không quá mới mẻ, đã khá phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới đặc biệt là những khu vực từng trải qua chiến tranh, thảm họa. 

+ Có sự trùng lặp một phần về tính chất, mục đích, vai trò với một số loại hình du lịch khác như du lịch lịch sử, du lịch mạo hiểm, du lịch giáo dục,...

+ Là một cách tiếp cận lịch sử "có ý thức và tôn trọng", giúp con người hiểu rõ hơn về những mặt tối của quá khứ mà không tô vẽ hay giật gân sự kiện.

+ Các điểm đến phục vụ, gắn với du lịch đen đang có xu hướng thương mại hóa, đại chúng hóa.

3/ Một số vấn đề về đạo đức trong du lịch đen tối

Đạo đức cũng là một vấn đề tạo nên sự tranh luận gay gắt khi bàn về du lịch đen tối. Một bên cho rằng đây là loại hình du lịch có giá trị nhân văn, giúp con người hiểu rõ thêm về lịch sử, những sự kiện đen tối trong quá khứ, giáo dục ý thức trân trọng công lao những người có công với đất nước, dân tộc đã hy sinh. Tiến sĩ Stone cũng nhận định rằng dù du khách không trực tiếp đối diện với cái chết, họ vẫn tiếp xúc với những hình ảnh, câu chuyện về sự mất mát. Điều này có thể khiến họ suy ngẫm về sự hữu hạn cuộc sống của chính mình. Một bên thì lại cho rằng loại hình này sẽ làm cho khu vực, địa điểm lịch sử mất đi vẻ yên tĩnh, tôn nghiêm, ảnh hưởng đến môi trường, gây ám ảnh tâm lý cho du khách. Mặt khác, việc thương mại hóa hoặc quản lý không phù hợp cũng gây ra tranh cãi khi làm tầm thường hóa giá trị nhân văn của những tour du lịch đến với những địa điểm lịch sử, linh thiêng. Cũng không ít trường hợp một bộ phận du khách có hành vi, cử chỉ không đúng mực, phản cảm gây bức xúc tại những địa điểm mang tính lịch sử, tưởng niệm. 

Loại hình du lịch đặc biệt này thường vấp phải những ánh mắt hoài nghi, thậm chí là sự chỉ trích. Người ta tự hỏi, tại sao lại tìm đến những nơi khơi gợi nỗi buồn, những ký ức đau thương? Liệu đó có phải là sự tò mò, một nỗi ám ảnh với cái chết và sự hủy diệt. Chung quy lại, du lịch đen tối là một loại hình du lịch phức tạp, vừa mang giá trị lịch sử và giáo dục, vừa đối mặt với những tranh cãi về đạo đức và cách quản lý. Dù tồn tại nhiều ý kiến trái chiều, xu hướng này vẫn tiếp tục thu hút du khách trên toàn thế giới khi con người không ngừng tìm kiếm cách kết nối với quá khứ và suy ngẫm về ý nghĩa của cuộc sống.

4/ Một số cách tiếp cận phù hợp với du lịch đen tối dành cho du khách

+ Nghiên cứu kỹ càng về địa điểm trước khi đến

+ Trang phục cần phù hợp với không gian, địa điểm

+ Luôn giữ một tinh thần trân trọng, chú ý việc giữ im lặng, tránh gây ồn ào

+ Tuân thủ các quy định (tùy mỗi nơi) về chụp ảnh, quay phim tại điểm

+ Không xả rác, không khắc tên hoặc làm hư hại lên bề mặt di tích, không lấy trộm di vật tại điểm

Bạn có thể tham khảo thêm bài viết nghiên cứu về loại hình này (bằng tiếng Anh) của tác giả Phillip R. Stone - Thạc sĩ quản lý du lịch, Giảng viên cao cấp tại Trường Kinh doanh Lancashire, Khoa Quản lý Du lịch và Giải trí, Đại học Central Lancashire, Preston, Vương quốc Anh TẠI ĐÂY

PXTDL - Huỳnh Trần Huy tổng hợp