Nhắc đến chùa cổ ở tỉnh Bình Dương (cũ) thì đa số mọi người sẽ nhắc đến chùa Hội Khánh với lịch sử gần 300 năm. Nhưng có một ngôi chùa khác ở thành phố Tân Uyên (cũ) có niên đại sớm hơn cả chùa Hội Khánh mà ít ai nhắc đến, đó là chùa Hưng Long. 

Chùa tọa lạc ở vị trí khá thơ mộng bên dòng sông Đồng Nai hiền hòa, xanh biếc. Chùa Hưng Long hiện nay thuộc phường Thạnh Phước, TP.Tân Uyên, sau ngày 1/7/2025 thì chùa thuộc phường Tân Khánh, TP. HCM.  Chùa Hưng Long còn có tên gọi dân gian là chùa Bà Thao bởi theo tài liệu ghi lại, vào thế kỷ XVII, năm 1695 (Ất Hợi), ở vùng đất Tân Uyên có một bà điền chủ giàu có tên Phan Thị Khai (tục gọi là Bà Thao) là một người mộ đạo. Vì có niềm tin với Phật giáo nên gia đình bà đã tự bỏ tiền ra xây chùa để tiện việc chiêm bái, cầu phúc cho gia đình, vừa để cho dân làng có nơi lui tới dâng hương lễ Phật, cầu gia đạo bình an. Vì chùa do gia đình bà Thao bỏ tiền ra xây dựng nên người ta gọi đó là chùa Bà Thao.

Lúc đầu, vì là chùa gia đình lập nên không có chư tăng trụ trì. Mãi đến năm 1806, có 2 vị tăng sĩ trên bước đường hoằng dương chánh pháp đã đến vùng đất Tân Uyên. Một vị là ngài Quảng Cơ Minh Lý (tự là Gia Trường), còn một vị là ngài Bảo Châu Minh Tịnh. Cả 2 vị đại sư này đều rất uyên thâm kinh luật. Trông tướng mạo nghiêm trang, đĩnh đạc của 2 vị, dân làng Dư Khánh đã thỉnh về làm trụ trì chùa Hưng Long. Sau thời gian hoằng hóa Phật pháp ở chùa Hưng Long, đại sư Minh Lý viên tịch, thiền sư Minh Tịnh kế vị trụ trì và có công lớn trong việc hoằng dương phật pháp ở vùng đất Tân Uyên này. Đến năm 1889, thiền sư Minh Tịnh viên tịch và được môn đồ lập tháp thờ bên cạnh tháp ngài đại sư Quảng Cơ.

Hơn 300 năm tồn tại với nhiều biến cố thăng trầm của thời gian và lịch sử, chùa Hưng Long cũng được trùng tu, sửa chữa nhiều lần. Tổng thể chùa hiện nay gồm có: Chánh điện, hai bên chánh điện là hai tháp chuông, trống bát nhã, hậu tổ và giảng đường. Đông lang được thiết kế xây dựng lầu song song với ngôi chánh điện. Khuôn viên phía bên phải là khu tháp của các đời trụ trì với lối xây theo kiến trúc tháp cổ vẫn còn nguyên vẹn. Ngoài ra, trong khuôn viên chùa còn các cây cổ thụ quý như sao, dầu… ngày ngày tỏa bóng xuống che mát ngôi chùa. Bên trong chùa hiện còn lưu giữ hệ thống liễn đối phong phú, giàu ý nghĩa. Trên chánh điện có treo các câu đối mang ý tưởng nhân quả, nhập thế tạm dịch là “Nhiều kiếp làm sáng, làm tướng hiền, làm con hiếu, làm thầy trí tuệ, sử dụng chân như kết nhiều duyên lành làm trang nghiêm biển phước. Hiện đời bỏ châu ngọc, bỏ vợ con, bỏ thành trì, bỏ ngôi vua, giác ngộ trò đầy nói vô biên diệu pháp dứt trầm luân khổ ải”...

Chùa Hưng Long còn lưu giữ một pho tượng Phật đúc bằng đồng cao 1m với đường nét mỹ thuật tinh xảo và cân đối do gia đình Bà Phan Thị Khai (tức Bà Thao - người sáng lập chùa) phụng cúng vào năm 1802. Tương truyền, sự ra đời của pho tượng cổ này là do lời khấn nguyện của bà Khai khi người con trai trưởng của bà tham gia nghĩa quân Tây Sơn. Bà cầu nguyện nếu con bà bình an trở về, bà sẽ đúc tượng Phật đồng để tạ ơn. Cuộc chiến chấm dứt vào năm 1802, con bà được bình yên trở về. Thực hiện lời nguyện, tượng Phật đồng đã được đúc và được gia đình tôn thờ trong chùa. Đây được xem là pho tượng cổ xưa có giá trị quý của Việt Nam nói chung, tỉnh Bình Dương nói riêng. Đây được xem là pho tượng cổ xưa có giá trị quý của Việt Nam nói chung, tỉnh Bình Dương (cũ) nói riêng. 

Chùa Hưng Long ngày nay là một điểm đến du lịch tâm linh nôỉ tiếng của thành phố Tân Uyên (cũ), là nơi du khách tìm đến sự bình an, khám phá những nét văn hóa, lịch sử xưa còn được lưu giữ. Ngày 2/6/2004, UBND tỉnh Bình Dương đã ra quyết định xếp hạng chùa Hưng Long là di tích lịch sử cấp tỉnh. 

PXTDL - Huỳnh Trần Huy