Bót Cầu Định là một trong những di tích lịch sử nổi tiếng ở Bến Cát ghi dấu những chiến công oanh liệt của quân và dân vùng đất Bến Cát nói riêng và Bình Dương nói chung trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Với những giá trị lịch sử của mình, bót Cầu Định đã được UBND tỉnh công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh vào năm 2004.

Hiện nay di tích lịch sử này tọa lạc ở phường Tân Định, thành phố Bến Cát, tỉnh Bình Dương. Theo tư liệu của Bảo tàng tỉnh, bót Cầu Định do thực dân Pháp xây dựng vào tháng 4 năm1946. Đây được xem là một trong những bót điển hình, có vị trí quan trọng chốt chặn trên quốc lộ 13 và cửa ngõ phía Bắc của tỉnh. Bót nằm trên một gò cao khoảng 10m (so với quốc lộ 13) phía dưới có giao thông hào sâu khoảng 2m bao quanh gò. Trên đỉnh gò có 3 lô cốt cao ở ba góc (hình tam giác), có 12 ụ quan sát và chiến đấu (mỗi lô cốt có 4 ụ quan sát), dưới gò có 4 ụ kẽm gai được gài mìn bảo vệ xung quanh. Sau khi xây dựng bót Cầu Định, thực dân Pháp đưa quân càn quét hai bên quốc lộ 13, lộ 2 bắn chết trâu bò, bắt người mang đi xử bắn rồi thả trôi ở cầu Ông Cộ, nhiều người bị chúng đánh đập rất dã man.

Đến năm 1949, thực dân Pháp tập trung càn quét khủng bố ngày càng mạnh hơn với quy mô đại đội, tiểu đoàn vào Truông Bồng Bông, Định Phước, Cầu Định. Chúng tăng cường bảo vệ các tuyến giao thông, rải quân gác trên các tuyến lộ số 2, quốc lộ 13 để cho các đoàn xe của chúng vận chuyển hàng hóa, lương thực, thực phẩm đi tiếp tể cho những nơi đóng quân của địch. Trong thời gian này, lực lượng vũ trang của ta tiếp tục dấy lên phong trào ''luyện quân lập công'' mạnh mẽ hơn. Quận ủy Bến Cát chủ trương rút du kích xã, lập đội du kích liên xã, đội du kích liên xã tổ chức đánh và phá hoại liên tục trên quốc lộ 13, lộ số 2, làm tiêu hao trì trệ các hoạt động càn quét truy lùng của địch. Đầu năm 1952, thực dân Pháp đưa về một đại đội Com-măng-đô do Trung úy Hằng chỉ huy. Bọn này rất hiếu chiến, chúng tổ chức hành quân đánh phá liên tục ở Cầu Định, Bưng Đĩa, chúng bỏ bót cũ xây bót mới trên đồi cao đất Ba rê. Biết được tình hình của địch, các đồng chí Hai Phê, Tư Búp, Năm Bôn đem mìn, lựu đạn đánh xe ủi, xe cạp đất, gài trái đánh tiêu hao địch tại bót, đưa du kích đánh phá mạnh trên quốc lộ 13, lộ 2 vào sát đồn địch.

Trong những năm 1953-1954, địch tăng cường đánh phá vùng kháng chiến bằng biệt kích của tiểu khu và chi khu. Đồng thời, địch có chủ trương ngăn chặn đánh phá đường vận chuyển của kháng chiến thường đi qua các xã Thới Hòa, Tân Định để về các căn cứ lõm của các xã và căn cứ quận... Để tăng cường lực lượng thực hiện âm mưu này, thực dân Pháp lập đại đội 752 trực thuộc tiểu khu gồm đa số là những người kháng chiến ra đầu hàng chúng. Đại đội có 147 tên do tên Một Dõng làm đại đội trưởng, đưa về đóng ở bót Cầu Định.

Sau khi về đóng giữ ở bót Cầu Định, tên Một Dõng củng cố xây dựng lại bót rất kiên cố, để đối phó với cách đánh ''đặc công'' bằng bộc phá của ta, chúng củng cố 5 hàng rào, hào chông, bề thành lô cốt làm bằng bê tông cốt sắt, dày từ 0,6 đến 1,2m. Đứng trước tình hình này, chính quyền cách mạng của ta lên kế hoạch đánh Bót Cầu Định, do Tỉnh ủy Thủ Biên trực tiếp chỉ đạo thành lập ban chỉ huy để thống nhất chỉ huy trận đánh. Sau gần một tháng nghiên cứu chuẩn bị chiến trường, Đại đội 65 Tiểu đoàn 303 phối hợp với hai đại đội địa phương huyện Bến Cát, Châu Thành dưới sự chỉ huy của Tiểu đoàn phó Tạ Minh Khâmvàchính trị viên Nguyễn Như phong (Huyện đội trưởng Châu Thành) quyết tâm tiêu diệt bót Cầu Định.

Khó khăn lớn nhất của ta là Bót Cầu Định do thực dân Pháp xây dựng rất kiên cố, tên Một Dõng là D phó D320 của ta ra đầu hàng làm tay sai cho địch. Biết cách đánh của ta, nên chúng bố trí 5 hàng rào chống đạn lửa, bên dưới là bãi ma có gài lựu đạn và gắn mìn theo hàng rào, chúng câu dây vào trong, khi quân ta vào chúng châm điện cho trái nổ. Gần trong bờ thành có đào hào xung quanh, dưới hào có cắm chông, bở thành hình tam giác, mỗi góc tam giác có lô cốt mẹ, từ lô cốt góc này qua lô cốt góc kia có 6 lô cốt con, chúng xây theo bờ thành phía trong là 18 phòng, cho 18 lính canh gác của 18 lô cốt con. Ở 3 lô cốt mẹ có gắn trung liên, lô cốt phía Tây có một thiết giáp và ca-nông 40 ly. Chính giữa đồn có tua Rơ-ny lớn 3 tầng tầng dưới chứa súng đạn, tầng giữa điện đài tầng trên là tên Một Dõng cùng 1A biệt kích, trên nóc có gắn một nồi đồng thiết giáp, có một đại liên, một khẩu súng 37 ly, cóp đèn pha chiếu sáng, mỗi góc lô cốt lớn cũng có một đèn pha. Đêm 31/5 rạng ngày 1/6/1954, sự phối hợp giữa ''nội công ngoại kích ''Đại đội 65, Tiểu đoàn 303 của ta tấn công vào mở cửa, một tiểu đội trinh sát đặc công do đồng chí Ngô Chí Quốc chỉ đạo tấn công ở phía Đông mở cửa cho xung kích vào trung tâm. Khi đánh vào hàng rào thứ ba thì bộc phá hết, nhưng vẫn còn vướng 2 khung hàng rào mái nhà, đồng chí Ngô Chí Quốc liền bò lên dùng kéo cắt một đầu hàng rào rồi nhanh nhẹn xông lên kéo tung hàng rào cho bộ đội ta tiến vào, lúc này địch bắn mạnh mở đường ra, đồng chí Quốc bị thương nặng nên ngã xuống, xung kích vẫn chưa vào được trong bót. Trước hỏa lực ác liệt của địch, đồng chí giao súng cho người khác rồi lăn ra chệch qua hướng khác và hô lớn ''xung phong'', quân địch tưởng ta chuyển hướng nên tập trung bắn hỏa lực về phía có tiếng hô lớn. Đồng chí Ngô Chí Quốc đã anh dũng hy sinh nhưng đơn vị đã tiến vào tấn công bót Cầu Định. Sau hơn 3 giờ chiến đấu quyết liệt quân ta đã tiêu diệt và bắt toàn bộ quân địch, thu toàn bộ vũ khí. Tiêu diệt được bót Cầu Định, xóa sổ đại đội Com-măng-đô 752 hung hãn khét tiếng trong vùng. Tiểu đoàn 303 - tỉnh Thủ Biên cùng nhân dân và các lực lượng vũ trang huyện, xã góp một chiến thắng oanh liệt vào trang sử vẻ vang của miền Đông Nam bộ. Chiến thắng bót Cầu Định đã khẳng định sức mạnh quân sự của quân và dân ta góp một phần nhỏ vào chiến thắng Điện Biên Phủ 1954.

Bến Cát cũng đã đầu tư kinh phí để nâng cấp, cải tạo hàng rào, bia tưởng niệm tại bót Cầu Định nhằm phát huy giá trị của di tích. Trong thời gian qua, di tích đã trở một “địa chỉ đỏ” ý nghĩa để các thế hệ trẻ Bến Cát nói riêng và Bình Dương nói chung cùng du lịch về nguồn, sinh hoạt truyền thống nhất là trong tháng 3 - tháng của thanh niên. 

TTXTDL - Huỳnh Trần Huy tổng hợp